Utbytteskatt gjer at rike privatpersonar bruker aksjeselskap som sparebøsse, og store delar av inntekta deira synast såleis ikkje i inntektsstatistikkane. Skattereglane kan bidra til å skjule ulikhet i både inntekt og formue.
Av: Annette Alstadsæter og Kjetil Telle.
Innføring av fritaksmodellen i 2004 og utbytteskatt i 2006 førte til ei oppblomstring av aksjeselskap så å si utan reell aktivitet, såkalla holdingselskap. Ved å la selskapsinntekter ligge igjen i holdingselskapa, har eigarane ein sparebøsse der inntekter ikkje rammes av utbytteskatten. Ikkje overraskande førte utbytteskatten derfor til innlåsing av opptente overskot i selskapssektoren. I perioden 2000-2004 låg totale tilbakehaldne overskot i norske aksjeselskap fast på omlag 760 milliardar kroner. I tida etter innføringa av aksjonærmodellen og fritaksmodellen har disse meir enn tredoblast, til totalt 2484 milliardar kroner i 2013.
Inntekt og ulikhet blir normalt vurdert på individ- eller hushaldsnivå. Men inntekta til bedriftseigarar er svært sensitive for selskaps- og skattestrukturen, og overskot som blir halde tilbake i selskapet kjem ikkje på likninga til eigaren. Innlåsing av selskapsoverskot som følgje av reduserte utbytteutbetalingar skjuler såleis ulikhet og får inntektsulikheten til å synast mindre enn den i realiteten er. Eit populært mål på opphoping av inntekt blant dei rike er kor stor del av total inntekt som går til den prosenten av befolkninga med høgast inntekt. Før innføringa av utbytteskatt for ti år sidan låg denne andelen på rundt 10%, og den var stort sett uavhengig om ein målte med eller utan tilbakehaldne overskot i selskapssektoren. Vanlig inntektsstatistikk frå likningsdata gjev inntrykk av større likhet over dei siste åra, sidan inntektsandelen til dei med høgast inntekt har gått ned og låge på rundt 7% etter 2006.
Dette er misvisande, fordi store delar av inntektene til aksjonærar er skjult i selskapssektoren og nå ikkje blir betalt ut som utbytte. Tar ein omsyn til dei innelåste selskapsinntektene og fordeler dei ut på eigarane for å lage eit konsistent inntektsbilde før og etter skattereformen, har inntektsulikheten større. Den prosenten med høgast inntekt i Norge har då hatt rundt 12% av all inntekt i tida etter 2006. Når ein ser gjennom selskapssløret, har inntektsandelen til dei rikaste auka.
Det er grunn til å tru at denne utviklinga vil halda fram og også kunne forsterkast dersom utbytteskatten blir auka ytterligare. Men òg endringar i andre skattar, som formuesskatten, kan påverke selskapsstrukturen. Dersom «arbeidande kapital» i form av aksjar blir fritatt for formueskatt, vil det på liknande måte som for utbytteskatten oppstå incentiv til å opprette holdingselskap utan aktivitet for å omklassifisere formuen frå «ikkje-arbeidande» til «arbeidande». Eit slikt fritak vil ytterligare kunne fjerne likviditetsbehovet for eigarar i nært eigde selskap og redusere incentiva til å utbetale utbytte frå selskapa, med tilhørande mogleg reduksjon i proveny frå utbytteskatt. Dette vil då forsterke innelåsingseffekten i selskapssektoren og ytterligare skjule reell inntektsulikhet.
I lys av førre årets store Piketty-inspirerte debatt, om aukande inntektsulikheter i mange land, viser vår forsking at dei tala ein baserer diskusjonen på ikkje nødvendigvis er korrekte. Skattesystemet påverkar både selskapas val av organisasjonsform og deira val om å dele ut inntekt til eigarane eller ikkje, samt om inntekt som er opptent på selskapsnivå er synlig på personnivå.
Selskapssektoren er heterogen, og det er lite kunnskap om effektar av føreslåtte skatteendringar på ulike type selskap og eigarane deira. Det er behovet for ein systematisk analyse av eksisterande data for at det skal vera mogleg å ha ein faktabasert i staden for ein anekdotebasert skattedebatt.
I Norge er fordelingseffektar av skatteendringar ein viktig faktor i politikken. Men ved at utbytteskatt og då også evt. omlegging av formuesskatt skjuler reell ulikhet, vil det kunne føre til at skattepolitikken blir ført på feil grunnlag. Dersom ein ikkje held tunga rett i munnen, kan statistikk tåkelegge meir enn det opplyser.
Kronikken blei først publisert i DN, 12.februar 2017, og byggjer på working paperet "Accounting for Business Income in Measuring Top Income Shares: Integrated Accrual Approach Using Individual and Firm Data from Norway", som kronikkforfattarene har skrive samen med Martin Jacob og Wojciech Kopczuk.